|
auzoka / Hirigunea / Tala / Tala
Tala Kokapena: Hiria; V. mapa (B-2) Ohar ling.: Fitxa bururako, 1606an jasotako aldaera hobetsi da, euskarazko aldaera delako. Artikulua hartzen duenetakoa denez, artikuluaren aurreko bokala, disimilazioz, itxi egin da, bokal itxi bilakatu arte, eta bokal itxi horrek eragin du artikuluaren asimilazioa. Tala + -a > Talea > Talia > Talie Oharrak: Herriaren iparraldean, Landatxutik Tonpoietaraino hedatzen den goilautada antzeko parajean, bere ekialdetik amildegiz eratutako kostaldea eta itsasoa menderatzen dituelarik, zabaltzen da Bermeoko Tala. Berririk goiztiarrena 1301ekoa da, Diego Lopez Harokoak, aurretik Almikako elizatearena zen Tala Bermeoko hiribilduari eman zionekoa [697]. Herri-ondasuna izan ohi da eremu hau eta jendearen aisialdirako eta egonaldietarako erabili izan da. Bereziki zaindu izan ohi da bertako arboladia eta belartza, azken honen aprobetxamendua, enkante publikoan ematen zelarik. Hona hemen honi buruzko zenbait testu: «(...) por orden de sus merzedes se havia echo un paredon junto al portal de San Juan (...) y en su camino y pegante al muro de ella para que ningun ganado fuesse a la talaya y para que en los cagigos que estaban plantados en dha talaya no hiciesen daño (...)» [698] «Martin de Anparan y Agustin de Thellaeche (...) an asistido en quatro dias y a puesto dho Asencio [Kortetakoak] los çiento y cinquenta plantios de robles en el termino de Galdiz y los doscientos ciquenta de su obligacion los ha plantado el la dha talaya de esta villa. (...)» [699] «[ordainketa] a hombres en la Talaya a plantar unos enzinos» [700] «Cap. XXII. De la Atalaya y conservacion de su estancia Arboleda y prado. (...) amenidad de la Atalaya su arboleda y prado a la vista y dominando la mar en que tambien se halla un fortin con su artilleria. Especial cuidado en su conservacion se tuvo en los tiempos pasados; pero de poco tiempon a esta parte ha sido grande la desidia y libertad de que abusando hacen hoyos e introducen ganados que desperdician el prado y a los arboles nuevos que se plantan. (...). Acordaron y ordenaron que ninguno sea osado de introducir ganado alguno de cualquier calidad (...), tocar ni mover sus plantios, ni hacer hoyos (...)» [701] «Importe de chirpia para los viveros de Mañua, Galdiz y Aguriaga. Cagigos y encinos puestos en la talaya y Landachua» [702] «Remate de las yerbas de los puntos del Tompon mayor, Tompon menor, la Talaya, Campo Santo, Reñazubi, la Rosa, de los chopos del camino real de la vª de Bilbao,, de Landachu ó iglesia vieja y la de la isla de Yzaro» [703] «Jose de Beascoechea. Sobre disfrute de hierba de la Atalaya hasta Landacho» [704] Hala ere, bazen Talan, idatzizko erreferentziek erakusten dutenez, jabetza pribatuko sailik. Hauek, seguruenik, Talaren mendebaldetik zabaltzen ziren: Talako Andra Maria auzotik, honen hegoaldeko lurretatik eta futbol zelaiak hartzen dituen lekuetatik. 1820ko Juan Bautista Belaunzaranen mapan adierazten dena kontutan hartuz gero, gaur ospitale psikiatrikoak hartzen dituen eremuetan ere sailak eta soloak izaten ziren garai hartan. Herritik Talarantz joateko bi bide erabiltzen dira, nagusiki: Landatxukoa eta Talabidea. Lehena, Landatxutik abiatzen da Frantzunatxetara jaisten den amildegiaren goialdetik; bide honek, Talatxikia deritzon ingurura jotzen du; ondoren, bide honek, Txirrita ondotik Tonpoietarantz jarraitzen du. Bigarrenak, Sanjuanportaletik gorantz eginez Talaren mendebaleko aldera jotzen du. XIX. mendera arte, Bermeoko Tala gaur dena baino asko zabalagoa izan zen, kontuan hartu behar baita ospitale psikiatrikoak hartzen duen lekua ere bere eremua izan zela. Talan garai haietan gaur desagertuta dauden zenbait eraikin zeuden: San Roke ermita, Talako gotorlekua eta baita bolatokiren bat ere [705]. Talako ekialdeko muturrean, Talako punta izenekoa dago; gaur kantina bat dago bertan. Aipagarriak dira Talatik Talapera, Talako puntatik jaisten diren harmailak. Hauek eraikitzeko lanak XX. mendearen lehen zatian hasi ziren, Primo de Riveraren diktadura garaian eta 1939-40an amaitu ziren. Proiektuan, Talapeko zenbait haitz deusezteko eta Laidatik harea ekarrita, hondartza bat eratzeko asmoa zegoen.
Talatxiki Talaren hego-ekialdeko partea. Jezarlekuz eta mahaiez hornituta dagoen belartza. «Solicitud al ayuntamiento por parte de varios vecinos para la instalacíon de dos veladores-mesas de hormigon..., en el lugar denominado «Tala-Chiki» enclavado en el ala que da al Levante, en el lindo paraje de la Atalaya» [706]
Talako gotorlekua Bermeo aldeko zenbait puntutan, kostaldea defendatzeko gotorlekuak egoten ziren: Matxitxakon, Galdizen, Tonpoian, Talan, Baztarren, Gaztelun [707]. Talako bateriak bi kanoi pieza zituen 1681ean eta 1704an: «(...) en el castillo de Santa Eufemia, 5 piezas y dos sacres montados, aunque sus cureñas debiasn repararse o construirse nuevas. En la muralla del muelle, 2 piezas, una montada y otra en el suelo por carecer de cureña. En la bateria de Landaechu, 2 piezas desmontadas, sus cureñas (en buen estado) se hallaban bajo el tejado. En la Atalaya otras dos, desmontadas tambien. Y se hacia preciso levantar parapetos y proveer a las ultimas cuatro piezas de 110 balas y 5 barriles de polvora, y aumentar la dotacion por tener Bermeo muchos cañones y ser lugar de importancia y consecuencias» [708] «En el paraxe que llaman de Mendiluz se hallan en dos baterias de 4 piezas (...);(...) dos piezas de fierro colado (...) que se hallan en la batteria de la talaya; (...) Una pieza de bronze (...) que tiene un letrero que dize Don Fernando de Gamboa me hizo hazer en Shalinas (...) la qual dha pieza se halla en la bateria de dha talaya ; Dos piezas de fierro (...) y la una tiene mas arriba del foxon una cruz de Borgoña y alado con numeros (...) que ambas se hallan en la vateria que llaman de Talaguchia; e otra pieza en la vateria que llaman del Castillo» [709] 1742an konponketak egin ziren Talako eta Baztarreko gotorlekuetako eraikuntza eta estalkietan [710]. 820ko Juan Bautista Belaunzaranen mapan [711] Talako puntan agertzen da gotorlekua; 1857ko Victor Muniberen mapan [712], ordea, Talako etxearen ondoan agertzen da. Ahozkoa:
Idatzizkoa:
Talako punta
Talatxiki
Talako gotorlekua
__________ [697] Henao, P. Gabriel de; 1 lib., 42.kap. [t.2]; 174 [698] 1688. BUA. AL. 1680-1710; 96 [699] 1725. BUA. AL. 1711-1727; 208, 210-210b [700] 1740. BUA. 1560. Libro de cuentas; 311 [701] Ordenanzas de 1754. Bermeo 1; 107 [702] 1779. BUA. 842. Cuentas; 23b [703] 1845. BUA. 1160. Cuentas municipales [704] 1847. BUA. 1289/2. Montazgos; 214 [705] 1837. BUA. 1592. Cuentas; 187 [706] BUA. 1304/3bis [707] Real Academia de la Historia (Espainiakoa) (1802), I. Yradi, Juan Angel de (1844); 71 [708] Labayru, Estanislao Jaime de (1895-1903), V; 507-508. [709] 1704. BUA. AL. 1680-1710; 355b [710] BUA 1560. Libro de cuentas; 323b,324 [711] 1820. Juan Bta. de Belaunzaran, arkitektoarena. Lekeitio. [712] 1856. Victor Muniberen mapa, in Iturriza Zabala, Juan Ramon (1793). | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
