Testu osoan

Hirigunea

Alde Zaharra

Portua, Lamera eta Gaztelu

Morondo

Artalde

Dolareaga eta Esparru

Adoberia eta Ondarre

Portale

Almikabidea eta Erregiņazubi

Erribera

Zarragoiti

Kurtzio eta Santa Mariņa

Txibitxiaga

Tala

Sanjuanbidea

Ibarreta eta San Martin

Bilbobidea

Dibio

Aranondo

Artikabidea

Portuburu

Zehaztu gabeak

Arane

Agirre

San Migel

San Andres

Almika

Artika

Demiku

Arranotegi

Maņu

San Pelaio Gibelortzagakoa

Kostaldea

Izaro

Gainak

Sare hidrografikoa

Bakio aldea

auzoka / Almika / Almika (auzoa)  

Almika   (auzoa)

Kokapena: Almika; VII. mapa (B-4)

Ohar ling.: Iritzi zabalduenari jarraituta, leku-izen honek, beste askoren moduan (Fika, Gatika, Gernika, Gorozika, Muxika...), latinezko patronimiko bat du oinarrian eta -ka edo -ika atzizkia erantsita. Iritzi honetakoak dira, esate baterako Alfonso Irigoien:

«Pongamos por caso, la existencia de Albonica, que se corresponde con la forma actual Albóniga, con sonorización de oclusiva sorda intevocálica, normal en castellano, vasc. Almóikè, Almikè, con asimilación de nasalidad producida antes de su pérdida y paso de -a a -e tras sílaba con -i-, propio de la zona. (...) debía proceder del nombre de persona Alboni(us), documentado también en epoca romana en la Península Ibérica y fuera de ella (...) con el sufijo -ca, o bajo otro punto de vista -ica.» (Irigoien, Las lenguas de los vizcainos. Antroponimia y toponimia medievales, 1985, 38-39)

Caro Barojak ere horrela zioen:

«De origen patronímico: Albonius. 'Albonica'. Con respecto al origen creo que puede tratarse perfectamente de un étnico «Alvonicus» y al fundo del que así se llamara («Alvona» en Plinio «N.H.» III 140). Los cognonima «Alboni» genitivo (CIL, II, 606, 776, S. 5304), «Albonius» (CIL, II, S, 5230) y «Albonia» (CIL, II, 606) son conocidos por inscripciones hispano romanas.» (Caro Baroja, «Las escrituras referentes a Vizcaya y el Duranguesado del s. XI: su contenido social y economico». Hª Gral. del Pais Vasco vol. 5. 1981, 291)

Irigoienek argi zioen moduan, Albonika izen zaharraren bokal arteko belare ahoskabea ahostun bilakatu zenean (-k- > -g-) sortu zen berriagoa den Alboniga aldaera. Garai haietan, aldaera zahar bien, ahoskabearen eta ahostunaren arteko txandakatzea egon zen, hau da, biak batera bizi ziren: Albonika eta Alboniga. Txandakatze horretan, Albonika izena gailendu zen, hau da, ahoz bizirik mantendu zen. Alboniga, berriz, idatzi behar zenerako utzi zen, eta hori baserri izenetan edo elizaren izenean ikus daiteke. Horietan, Alboniga izena erabiltzen da, eta aldaerak ez du mendeetan zehar inongo aldaketarik jasan. Hitzak bizirik badaude, hau da, erabiltzen badira, aldatu egiten dira, Almikaondo leku-izenean ikus daitekeen moduan (Ik. Almikaondo, Hirigunean) edo baserri eta auzo izenetan nabari daitezkeen interferentzietan gertatzen den moduan: Alboniga menor baina Albincachu edo Almiquechu.

Interferentzia hauek kontuan izanda, izen honen bilakaera honelakoxea litzateke. Hasierako Albonika izenean, sudurkariaren metatesiaren ondorioz, elkarren ondoan gelditu diren bokalak diptongatu egin dira.

Albonica > Alboinca (Ik. Hiruguneko Almikaondo)

Ostean, ondoan dauden bokal bien berdintzea etorri da (-oi- > -ei- > -i-), asimilazio prozesuaren bidez:

Alboinca > Albeinca > Albinca

Ondoren, herskari biezpainkaria sudurkaritu egin da (-b- > -m-), eta silaba amaierako -n- sudurkaria galdu da (-n- > Ø).

Albinca > Almika

Gero, asimilazioz, amaierako bokal irekia, /i/ bokal itxiaren eraginez erdiko bilakatu da (-a > -e):

Almika > Almike

Hauekin batera, ez dira ahaztu behar Victor Gaubecak aitatzen zituen aldaerak:

«En los poblados de Larrauri, Emarando, Arrieta, Rigoitia, etc., le designan Almonika y Almunika (...) Y en la zona urbana de Bermeo se le denomina Almika.» (Gaubeka, 'Albonica' Jaietako programa — Bermeo 1975, 1975)

Ahozkoan ikus daitekeenez, oraindik bizirik dago Almoriké leku-izena Emerandon. Aldaera hori eta Almonika eta Almunika, bitarteko bidean gelditutakoak dira (Ik. Almikako Almikape parajea). Sudurkariaren metatesiaren ostean, -n- sudurkariak herskaria sudurkaritu du (-b- > -m-), galdu aurretik. Metatesi ostean ondoan gelditu diren bokalak ez dira diptongatu, eta hiatoa apurtzeko -n- sudurkaria txertatu da. Almunika aldaeraren kasuan -i- bokal itxiaren eraginez aurreko bokala itxi egin da (-o- > -u-).

Albonica > Alboinca > Almoica (Ik. Almikaondo) > Almonika > Almunika

Bokalen hiatoa mantentzeko txertatu den sudurkaria ahuldu eta dardarkari bakun bilakatu da (-n- > -r-) Almorike aldaeraren kasuan, -i- bokal itxiak ondoko silabako bokal irekia itxi du ( -a > -e).

Albonika > Alboinka > Almoika > Almonika > Almorika > Almorike

Oharrak: Almika auzoa San Andres eta Artika auzoen artean dago eta Urkamenditik Erregiñazubiraino luzatzen da.

Zazpi dira auzo honetako baserri historikoak: Iruarrieta, Almikatxu, Almikanagusi, Txindurtza, Agirretxu, Bonbillarte eta Etxebarriaga. XVIII. mendean bi baserri berri gehitu zitzaizkien: Bidartemotzene eta Kalene. XIX. mendeko lurren liberalizazioarekin, 1827. urte inguruan eraiki zen Olagorta. Txindurtzabarri izeneko etxea XIX. mende erdikoa da. Mende haren amaieran, beste bi etxe eraiki ziren, herri aldean oraingoan, Almikaondon: Orrotzane eta Galartzane. Bidartemotzene baino apur bat gorago dagoen Batxifonda eta Artikako bide gainean, duela gutxira arte, zegoen Txarakane izenekoa, XX. mendekotzat har daitezke. Azkenik, oraintsu eraikitako Sabinetxe baserriarekin amaitzen da auzoko etxeen zerrenda.

Lehenago, Arranotegi auzo berria eratu zen arte, Almika auzo hau zabalagoa izan zen, eta horregatik, 1860ra arte Almikakoak izan ziren beste baserri hauek ere: Longane, Urkamendi, Mintegitxu, Ariztitxu, Estratzaillune, Munape, Erramontxune, Zumeldi, Txinbelane eta Solozabaleta [991].

Auzoaren gune nagusia Almikako Andra Maria eliza eta zelaia dauden tokia da. Bertan daude elizbarrutiko hilerria, abadetxeak, eskolak izandakoak (gaur aterpetxe) eta Aingeruguarda ermita.

1856an, Almikan 17 etxe eta 125 biztanle zeuden [992].

Lehenago, 1741-42an, elizatea osatzen zuelarik, Almikak 54 etxe eta 300 biztanle zituen [993]. 1802an, berriz, 47 etxe, 300 biztanle, 15 errota eta 3 ermita [994].

Esan bezala, Bermeoko baserri auzo honek, XIX. mendera arte, elizatearen maila juridikoa izan zuen; baina, XIII. mendetik aurrera, Bermeoko hiriaren eskumeneko lurraldean geratu zenez, bere egoera juridiko-politikoa oso berezia izan da. Almikako elizatea, Iturrizak aldea, eta G. Monrealek, ordezkaritza gabeko elizate deitzen duten horietakoa izan zen. Bizkaiko Lur Zabaleko unitate hauek, beste elizateen ezaugarri guztiak zituzten, baina ez zeukaten beraien kabuz Batzar Nagusietan parte hartzerik, atxikita zeuden hiribilduaren bitartez baizik. Era honetako elizateak ziren, Bedia, Arakaldo, Zaratamo, Basauri ... Horrela, Almika eta San Pelaio elizateak (hauxe ere mota honetakoa baitzen), Bermeoko hiriak ordezkatzen zituen Batzar Nagusietan [995].

Dirudienez, jatorrian, elizateen eraketak nolabaiteko lotura izan zuen parrokia komunitateekin (MG; 170). Antza denez, gaur Almikako elizbarrutikoak diren auzoak ziratekeen elizate hartako eremuak: hau da, gaurko Artika, Almika bera, San Andres eta San Migel. Hona hemen elizatearen osaketa, 1682ko ordaintze banaketak zehazten duenez:

Anteiglesia de Alboniga: Tribiz, Ezquiaga, Urquisarria, Nafarrola la menor, Nafarrola la mayor, Martin de Gojenechea Zulueta, Zulueta la menor, Bonbollarte, Aguirre, Chindurza, Alboniga, casa menor de Alboniga, Yruarrieta, Amparan, Garalde, Achoaren, Ugarte, Cafranca, Yrabien, Yrabien la menor, Pasqualeche, Arreta, Bengoechea, Gojenechea, Nardiz la sussera, Lupategui, Chavarri, Bidaechea, Echavarria erreca, Ytubizcar, Ytubizcar la segunda, Dom. de Echavarria muculu, Ybinaga, Acerecho, Morteruza, Eguia, Hermechio, Rotazarra [996]

Bermeori bere fundazio agiriak eman zion lurraldea, hiriaren inguru laburrari zegokiona besterik ez zen izan: Demikutik Morteruzara eta hemendik Uriatzitira. Baina, 1285ean, Bermeori bere eskumeneko lurraldea zabaltzerakoan, honen jurisdikziopean geratu ziren Almikako elizatekoak ziratekeen eremuak ere [997].

«la villa de Bermeo tomo este dictado en 1236 dado por Don Lope Diaz de Haro con los terminos de Meñigo, Morteruza y Uriachiti, su nieto otro don Lope Diaz los amplio en 18 de marzo de 1285 hasta Lamiaran, caserio de Sancho de Galdacano, Achuaren entre Nafarrola y Zulueta rio arriba por Orduña, Burgos y otros puntos y finalmente por Don Tello en 1306  hasta la sierra de Sollue, Yturrieta, puente de Gabancho, entrada del rio de Baquio y de la otra parte desde Sollue hasta Esquiaga en que divide a Mundaca hasta el mar, dentro de cuyos terminos esta Alboniga» [998]

Lehenago, 1269an, Lope Bizkaiko Jaunak Bizkaiko Lope jaunak, almikakoei Bermeoko portuan zituzten txabolak kentzeko agindua eman omen zien [999] eta, 1301ean, lehenago Almikarena zen Tala eman zitzaion Bermeori [1000].

Integrazio harekin, era anitzeko arazo administratiboak sortu ziren. Egoera juridiko desberdinak nabari zitezkeen landa inguruan, oso tipikoak, bestalde, Antzinako Erregimenaren garaian. Izatez, hainbat baserri, infantzoi zirenez, ez zuten hiribilduko etxe eta eremuen legedia; hiriko harresiz kanpokoak izanik, Bizkaiko Lur Zabaleko legea erreklamatu zuten [1001], eta Bizkaiko Jaurerria ere, Bermeo inguruko elizateekin batera, behin eta berriro, azaldu zen Bermeoko kontzejuaren aurkako jurisdikzio auzietan.

Gaur, Almika, Bermeoko baserri auzo bat besterik ez da. Berezko nortasun politikoa izan zueneko garaia iraganean geratu da.

Ahozkoa:
«Almiké»061, 063, 164, 166
«Almoriké»113
«Almoniké»164

Idatzizkoa:
1093Albonica, unum monasterium nomineBIBL   IrA   18-19
1459Sta. Maria de Albonica, monasterio deBIBL   ArSab   apend.
1493Ntra. Sra. de Alboniga, iglesiaVEKA   R.R. Ejec. L54/7 (SM)   1b
1572Alboniga, camino a BEHA   A-62/44-2   184
1585Alboniga, camino deVEKA   S.V. L690/5   10
1606AlbonigaBUA   972/1. Escrituras censales   8
1643Aluoniga, el camino paraBFA. Bust   536/5   199b
1644AlbonigaBUA   910. Escrituras de censos   53
1659AlbeincaBFA. K.   127/7   7
1662Alboniga, anteiglesia deVEKA   R.R. Ejec. L1445/70   6
1666Alboniga, castañal enBFA. Bust   100/52   11
1666Alboniga, Alboinca, cast. enBFA. Bust   100/52   11, 18
1682Alboniga, anteiglesia deBUA. AL. 1680-1710   31
1710Alboniga, camino desdeBUA   1560. Libro de cuentas   131b
1711Alvoniga, partido deBUA   AL. 1711-1727   9b
1723 Alboniga, anteiglesia deBFA. Bust   234/2   34-34b
1740Alboniga, anteiglesia deBFA. K.   377/8   71
1749AlbonigaVEKA   Pl. y Dib. nº 783 [1002]
1767Alboniga, feligresía deBUA    AL. 1767-1791   2b
1790AlbonigaBUA   990/4. Recibos   48b
1793AlbonigaBIBL   ItJR-I   382-383
1802AlbonigaBIBL DccAH/t.1
1805Alboñiga, anteiglesia deBFA. K.   447/4   1
1818-1850Alboniga, barrio deBUA   37/6. Ganaderia   7b
1822Alboniga, barrio deBUA   1313/3. Contribuciones   63
1828Alboniga, barrio deBEHA   A-64/12-6   45
1829Alvoniga, presbítero deBFA. K.   3427/10
1834Alboniga, cortes de leña enBUA   1139. Serv. y sumin.
1839Albonigas, barrio deBUA   1313/4. Contribución   1
1844Alboniga, barrio deBIBL   YrJA   46
1846Alboniga, barrio deBEHA   A-758/2-53-0
1856Alboniga, barrio deBUA   37/ Nº de calles, edif.., hab.
1857Alboniga, barrio deBUA   Padron 1851(3)   85b
1860Alboniga, barrio deBUA   5. Rotul. de calles (1860)
1895Alboniga, barrio deBAHP.N.BL   7550   520b
1928AlbonigaBIBL   ZbA2   527-528
1952Alboniga, parr. de S. Mª deBEHA  A-79/10   8
1969AlbonigaBUA   1432/54   4
1970AlbonigaBUA   Inventario de bienes   2
1975Albonica, Alboniga, Almika, Almonika, AlmunikaBIBL   GBkV2
1987Alboniga, anteiglesia deBIBL   ArrG   79

__________

[991]   1860. BUA. 5. Rotul. de calles.

[992]   BUA. 37/ Nº de calles, edif.., hab.

[993]   Labayru, Estanislao Jaime de (1895-1903), VI; 240.

[994]   Real Academia de la Historia (Espainiakoa) (1802).

[995]   Monreal Cia, Gregorio (1974); 210. Iturriza Zabala, Juan Ramon (1793), I; 380.

[996]   BUA. AL. 1680-1710; 31.

[997]   Yradi, Juan Angel de (1844); 46.

[998]   1837. BEHA. A-758/2-53-0.

[999]   Labayru, Estanislao Jaime de (1895-1903), VII; 218. Yradi, Juan Angel de (1844); 46.

[1000]   Henao, P. Gabriel de; Lib. 1, 42. Kap.; II; 174.

[1001]   Zabala, Angel (1928), I; 231-234.

[1002]   1749. España. Ministerio de Cultura. Archivo de la Real Chancillería de Valladolid. PLANOS Y DIBUJOS. DESGLOSADOS 0783.

 

Ekintza honek Bizkaiko Foru Aldundiaren
Kultura Sailaren laguntza jaso du