|
auzoka / Demiku / Demiku (auzoa)
Demiku (auzoa) Kokapena: Demiku; VIII. mapa (A,B-1,2) Ohar Ling.: Sarrien agertzen den Demenigo izenean oinarrituta daude aldaerak. Abizen moduan agertzen denean, gehienetan, banaturik agertzen da, edo de partikularen bikoizketaz: Hortuño de menigo (1578), Juan de menigo (1578), Mª Ochoa de Demenigo (1578) Mª Ochoa de Demenigo (1578). Bilakaera hau proposatzen da: Demenigo > Demenigu > Demeniku > Demeiku > Demiku Bokal asimilazioz, -o > -u bilakatu da: Demenigo > Demenigu Ostean, bokal arteko -g- belarea ahoskabetu egin da (-g- > -k-). Demenigu > Demeniku Ondoren, bokal arteko sudurkaria galdu da (-n- > Ø). Ik. Txomekane baserria, idatzizkoak. Demeniku > Demeiku Azkenik, galera horrek ekarri du, ondoan dauden bokal bien monoptongazioa (-ei- > -i-). Demeiku > Demiku XIX. mendearen erditik aurrera, Deminigus aldaera nagusitu da idatziz: Demenigo > Demenigos > Demenigus > Deminigus Oharrak: Demiku auzoak mendebaldetik ekialdera, Masugoikotik Zarragoitirako mendilerrotik, Mundakarekin muga egiten duen Lamiaraneko errekarainoko lurrak hartzen ditu; hegoaldetik iparraldera, Masugoiko menditik itsasoraino. XIII. mendekoa da paraje honen aipamen zaharrena, Bermeoko fundazio agirian, hiribilduaren mugak ezarri zirenekoa: «Et estos terminos han estos pobladores de Bermejo por nombres de Villa. De Menigo, et de Morteruza et de Vriachiti fasta Bermejo con montes et con fontes, et con entradas, et exidas (...)» [1186] 1285ean, Lope Diaz Harokoak, Bermeoko fundazio agiria berrestean eta hiribilduari bere eremua zabaltzean, Santxo Galdakanokoaren semeen baserria aipatzen da. Honela deskribatzen da Bermeoren eskumenean geratzen diren inguruak: «Por do taja la agua de Lamiaran adentro, é por el somo de la sierra que es sobre la caseria de los fijos de don Sancho de Galdacano, é por esa senda que recuda por sobre Achonaraen al rio que ba por entre Nafarrola, é Zuloeta, é por ese rio arriba que recuda en destajo al somo de la tierra, é por el cuesto de esa sierra por sobre Morteruza, é por Ordoña que recuda a Burgos (sic), é de Burgoa fasta Bermejo, con montes, é fontes, é con entradas, é exidas(...)» [1187] Hauxe da, baserri hitza (casería) aipatzen den Bizkaiko erreferentzia idatzi goiztiarrena. Seguruenik, ondoren azaltzen diren Nafarrola eta Zuloeta ere baserriak ziren, baina, beste kasu askotan legez (XI. mendeko agirietakoetan, esate baterako), ez dira zehazki baserri bezala aipatzen [1188]. Zein ote zen Santxo Galdakanokoaren semeen baserri hau? Lamiaraneko eta Artikako erreken artean ipintzen du testuak. Aipatzen den lehen erreferentzia, Lamiaraneko erreka da; eta ondoren, mugak, baserri honen gaineko bizkarretik jarraitzen du, gero Atsoarenera jaisteko. Lamiaraneko erreka eta Atsoarene leku-izen ezagunak dira eta, hortxe, bien artean egon behar zuen. Izan daiteke aspaldi desagertutako baserri bat izatea. Hala ere, kontuan hartuta, testuan azaltzen diren beste leku-izenak, oraindik zutik diharduten baserrien orubeei dagozkiela (Nafarrola, Zulueta, Morteruza), izan daiteke hura ere gaurko baserri bati egokitzea. Horrela baledi, ustez, ondoko posibilitateak daitezke: Inguruko orografia aztertuta, aipatzen den bizkarra («somo de la sierra»), ezin bestean, gaurko Gantxutik Masugoikora doana izan behar da, eta baserria, hortaz, mendilerro honen azpitik zegokeen bat litzateke; eta aukerak, ustez, hauek dira: Demiku auzuneko baserriren bat (Goitizkoa ere izan daiteke) edo Zarran. Baserri hauek, XVI. mendean, behintzat, dokumentatuak daude. Demiku auzoa, Bermeoko jurisdikziokoa izanik ere, Mundakako eliz barrutiari dagokio. Horrela adierazten da, esate baterako, 1804an: «Razon de los que deben el diezmo al cavildo Ecco de la villa de Bermeo de ynmemorial tiempo a esta parte, no obstante que son de distinta feligresia; a mas de los que gobiernan los pertenecidos por los vecinos de esta villa.» [1189] 1856an, bederatzi baserri eta 89 biztanle zituen auzoak [1190]. Gaur 11 bat dira auzoko baserriak, zortzi historikoak: Zarran, Errenta, Beiti, Fradu, Txomekane, Etxebarri, Uriartebeko eta Uriartegoiko, eta hiru XIX. mendekoak, bata eraikuntza berrikoa, Tontorre (gaur erabat itxuraldatua), bigarrena, Mundakarako errepide ondoan, Errosako zubiaren Bermeo aldeko muturrean, Errosape, eta bestea, Justu, lehenago San Justo y Pastor ermitaren etxea izana eta gero baserri bihurtua. Zarragoitiko tontorraren hegoaldean, Artika auzorako lepoan, XIX. mendearen amaieran eraikitako etxetxo bat ere izan zen, Txikitiñene. Auzoan, gaur bakarra geratzen bada ere, bi ermita izan ziren. Bata Errosakoa, gaur desagertuta dagoena, kostaldean zegoen, Lamiaraneko erreka itsasoratzen den inguruan. Bestea, lehenago Justo y Pastor santuen izenpekoa eta gaur Kandelariokoa dena, auzoko baserriak dauden inguruan. Ahozkoa:
Idatzizkoa:
__________ [1186] Iturriza Zabala, Juan Ramon (1793), II; 208. [1187] VEKA. R.R. Ejec. C2497; 144. Baita, Iturriza Zabala, Juan Ramon (1793), II; 209. [1188] Garcia de Cortazar, J. A. (1985), I; 73. [1189] BEHA. A-700/10-2. [1190] BUA. 37/ Nº de calles, edif.., hab. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
