|
auzoka / Hirigunea / Portua, Lamera eta Gaztelu / Portuzarra
Portuzarra Kokapena: Hiria; V. mapa (C-2) Ohar ling.: Portua izendatzeko Portuzarra, Portutxiki eta Portugitxia ('portu' + 'gutxi' txiker adierarekin) erabili izan dira. Hitz elkartuaren lehen osagaiko bukaera bokala -u > -o bihurtu da, beste toponimo batzuetan bezala: Pisukalea, Katukale (Iskiñarruaga)... Artikulua hartzen duenetako leku-izena da (Ik. Hiriguneko Bañera fitxan Bañulekue). Oharrak: Antzina, Gaztelutik Santa Klarako atxetaraino. Gerora, ekialdetik moilez inguratzen joan zen duen itxura itxia lortu arte. Hegoaldetik dauka sarrera: Dikea eta Barratik barrura eginez, Bokale esaten zaion portuaren ahotik. Ronpiolasen hasieran Bañera izeneko parajea dago, olatu-moila eraiki baino lehen bainu-lekutzat erabiltzen zen haitzartea. XVI. mendearen amaierakoa da, Ertzillako dorreaz mintzatzean, Garibayek ematen duen eta Portutxikia aipatzen duen euskarazko kantu baten zatia (Ik. Torrontero) [477]: Garai hartan Bermeoko Portuzarra babestoki naturala zatekeen inolako moilerik gabea. Itsasoen erasoetatik itsasontziak gordetzeko ez zuen besterik izango, Santa Klara aldetik, Juan Beltsua Ugartekoak eraikitako dikea baino [478]. Kantuak adierazten duen legez, nabariak ziren Portuzarrean, Santa Klara ermita eta iturria. Lehenak, Santa Klarako eskillaretatik gertu egon behar zuen. Iturria, Iturribiak izenekoa, Portuzarreko iturri nagusia, harlanduz eraikitako XVI. mendeko egitura batez apaindua dago. Bai portua eta bai iturria oso erabiliak izango ziren antzina, baina beraietara iristea ez zen izaten gaur legez erosoa. Oso garrantzizkoak ziren garai haietan goiko kaleetatik Portuzarrera jaisten ziren harmailak eta beste pasabideak. «(...) un hombre havia desecho y desbarattado una escalera de piedra que se havia echo de horden de esta dha vª solo mejorando los pasos para que con alguna cobenencia pudiesen pasar los vezinos de esta dha vª yenttes y benienttes para el puertto menor y fuentte que esta en dho puertto en el suelo que llaman de las casas de Asquisua (...); (...) y acordaron y decretaron el dho don Diego Andres (de Mendoza Arteaga Aulestia) a sus expensas componga y aline dha escalera en la prefeçion que estubo quando de su horden fue derribada para que sirba de passo y camino para el puertto fuentte y Torentero» [479] Frantzunatxeta aldetik, Baztarretik jaisten diren Santa Klarako eskillarak daude. Metro batzuk mendebalerago, Talagutxitik jaisten diren Utxako eskillarak. Hegoaldera eginez, Torronteroko eskillarak bi bidetatik jaisten dira portura. Eta, azkenik, Gaztelutik behera, Arrizko eskillarak eta modernoagoak diren Burdinazko eskillarak daude. Iturribiak izenekoaren ondoko etxebizitzak, hau da, bere ekialdean dagoenak, beste etxeak baino aurreratuago erakusten du bere fatxada, moila gainera aurreratuta, eta bere azpialdean aterpe bat eratzen du. Azpialde honi «Etzépe» esaten zaio (166). 1841-44an, 31 etxebizitza zeuden Portuzarrean [480] eta 1856an, 26 eraikuntza eta 303 bizilagun [481]. XX. mendean, Portuzarreko moilari, Venancio Nardiz izena ipini izan zaio.
Ahozkoa:
Idatzizkoa:
__________ [477] Caro Baroja, Julio (1971); 338 [478] Ciriquiain-Gaiztarro, Mariano (1986); 208 [479] 1687. BUA. AL. 1680-1710; 86-86b. [480] BEHA. A-758/2-53-0. [481] BUA. 37/ Nº de calles. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
