auzoka / Hirigunea / Portua, Lamera eta Gaztelu / Frantzunatxeta (parajea)
Frantzunatxeta (parajea)
Kokapena: Hiria; V. mapa (B,C-2)
Ohar ling.: 'Frantzua' + -n + '(h)atx' + -eta. Frantzua antroponimoak genitibo marka darama. Antroponimoaren bukaerako bokala, aurreko -u- bokal itxiaren eraginez, asimilatu egin da, eta gero, galdu: -ua- > -ue- > -u-.
Frantzuanatxeta > Frantzuenatxeta > Frantzunatxeta
Oharrak: Baztarre, Landatxu eta Tala azpiko haitzeta, Portuzarretik Talaperaino. Antzina, Santa Klarako edo Santaklaraosteko atxeta izenez ezagutzen zen paraje hau. Izena, bertako inguruan, Portuzarrean egon zen Santa Klara ermitatik datorkio. Dena dela, bai Santa Klara eta bai Frantzunatxeta leku-izenen erreferentziak nahiko berankorrak dira: XIX. mendearen erdialdetik honanzko aipamenak besterik ez dira jaso.
Nabariak dira, Frantzunatxeta aurrean, ekialdetik azaltzen diren zenbait haitz eta baixa: Salbatxe, Laisoak, Lemajale, Bonitoatxe. XX. mendearen hasierara arte, Ronpiolas egin aurretik, portura sartu eta irtetzeko, mariñelek ondo ezagutu beharrekoak eta, hortaz, oso gogoan zituztenak. Garai hartan haitzon izenak bizi-bizirik zeuden. Gaur, berriz, itsas paraje honetatik ia inor ibiltzen ez denez, ez dira izenok ezagutzen.
Frantzunatxeta inguruko iturriak ere aipagarriak dira. Iruiturriak esaten zaiona, Santa Klarako eskillaretako hasieran, Baztarre azpian, hegoaldetik eta bestea, Baztarre azpian ere, baina ekialdetik, Atxetako iturria esaten zaiona.
1844an, ontziola bat eraikitzeko baimenaren eskaria luzatu zuen, Toribio Urdaibai ontzigile mundakarrak. Aukeratutako lekua, Frantzunatxetako parajea izan zen, Santa Klarako moilaren atzealdea. Baina udalaren erantzuna ezezkoa izan zen:
«Peticion de Toribio de Urdaybai, astillero de Mundaca de poner astillero en el termino de Santa Clara, del puerto. [Informea:]: La Junta de Ornato Publico, tras su examen, cree que los muelles, en particular los exteriores, deben hallarse limpios y desembarasados para su conserbacion, además de que por la parte del mar en el punto (...) se halla la peña que cubre o abraza a los dos trozos de muelle socabada en bastante profundidad y por esta razon no conviene se quiten o escabe nada al expresado peñasco única defensa de los mares por aquella parte. No debe permitirse, por lo tanto, la creación del astillero en el punto solicitado» [410]
Bestalde, sastarrak botatzeko ohiko lekua izan zen Frantzunatxeta. Udalak bere arautegian ere horixe eskatzen zuen. 1866ko hiri-poliziako arautegiko 29. puntuan zera adierazten da:
«Art. 29. La cofradia tendrá aseado el puerto haciendo que sus individuos arrogen al mar por la parte de Santa Clara los restos de pesca (...)» [411]
1896ko azaroaren 20an, Baztarren zegoen etxe eta ortu bat eusten zituzten haitzek amore eman zuten eta beheko haitzetara jausi ziren.
«(...) en la madrugada del dia de ayer se desplomo corriendose al mar parte del acantilado de la costa donde se asentaba hasta ahora la tejabana de doña Josefa Ordoqui, destruyendo esta construccion por el centro y prolongandose el corrimiento hasta la porcion de la calle de Santa Clara comprendida entre la plazuela de Basterra y la extremidad de la calle de la Soledad (...)» [412]
Parajea hondatuta geratu zen eta beharrezkoa zen berreraiketa lanak burutzea.
(...) construccion de muro de mamposteria hidraulica gruesa de 21 m. de longitud por unos 20 de altura proximamente que arrancando del peñascal o playa de Santa Clara termine a la altura de la calle y plazuela del mismo nombre o Basterra, mas un pretil de la misma longitud y un metro de altura sobre dicho nivel» [413]
Orduantxe egin zen Baztarreko zabalgunea. Proiektuaren planoak Teodoro Anasagastik sinatu zituen.
Azkenik, XX. mendearen hasieran, Santa Klarako atxetako hegoaldeko zatian, hain zuzen, Portuzarretik Landatxu azpirako tartean, zabaldi bat egin zen. Migel Jauregizar «Frantzua» izan zen emakidaduna:
«Miguel de Jaureguizar, concesionario de la marisma sita en el punto 'bajo de Landachu' o sea a la parte Norte del Puerto Menor. Confines: N: nueva zona maritima; E: nueva zona maritima; W: terrenos del ayuntamiento y los hdos. de Candido de Leniz, y subida a Landachu; S: calle o zona del puerto menor y subida de la escalera» [414]
Bai zabalguneari (arrantzaleen loiak daude eraikita bertan) eta bai iparralderago geratu den haitzetari, Frantzunatxeta esaten zaie.
Ahozkoa:
«Frantzunátzeta» | 052, 053, 151, 155, 156, 157, 161, 162, 165 |
«Frantzun átzak» | 052, 053, 157, 166 |
«Átzetie» | 053 |
Idatzizkoa:
1705 | Santa Clara, muelle de | BUA 1560. Libro de cuentas 92b |
1775-1831 | Santa Clara, hacia la parte de | BUA 915. Hipotecas. 1775 120b |
1823 | Santa Clara | BUA 5. Riqueza territorial nº9 |
1836 | Santa Clara | BUA 1592. Cuentas 163b |
1844 | Santa Clara, término de | BUA 968/6. Ornato público 52, 53b, 61 |
1846 | Santa Klara | BEHA A-758/2-53-0 |
1855 | Santa Clara | BUA 22/16. Obras Talacoechea... 1-9 |
1855 | Santa Clara-oste, peñas de | BUA 22/16. Obras Talacoechea... 1-11 |
1858 | Santa Claraoste, peñas de | BUA 22/8 Conducción de aguas 2 |
1858 | Santa Claroste, aguas de | BUA AL. 1858 9b |
1863 | Santa Clara, depósito de aguas en | BUA 93/7. Enajen. y conces. |
1866 | Santa Clara, la parte de | BUA 1254/5. Regl. de policía urbana |
1896 | Santa Clara, peñas de | BUA 882/26. Muro en Sta. Clara |
1899 | Santa Clara, peñas de | BUA 20/16. Muro en Santa Clara 1b |
1899 | Santa Clara, peñascal o playa de | BUA 20/16. Muro en Santa Clara 2 |
1902 | Santa Clara, peñas y escaleras de | BAHP.N.BL 8572 725 |
1911 | Santa Clara, bañera de | BUA 1246/11. Mejoras puerto |
1914 | bajo de Landachu, punto | BUA 1246. Construcc. edific. |
1928 | Santaclaraoste, malecón de | BIBL ZbA2 425-426 |
1928 | Santaclaraoste, peñas de | BIBL ZbA2 425-426 |
1973-74 | Frantxunatxeta | BIBL ErA.EtnB 160-161 |
1982 | Frantxunatxetak, Frantxunatxes | BIBL ErA.KTop 263 |
1982 | Santa Klara, haitzak | BIBL ErA.KTop 263, 265 |
2003 | Frantxun Atxak | BIBL BGL |
__________
[410] BUA. 968/6. Ornato público; 52, 53b, 61.
[411] BUA. 1254/5. Regl. de policía urbana.
[412] BUA. 882/26. Muro en Sta. Clara.
[413] BUA. 882/26. Muro en Sta. Clara.
[414] 1914. BUA. 1246. Construcc. edific.