Testu osoan

Hirigunea

Alde Zaharra

Portua, Lamera eta Gaztelu

Morondo

Artalde

Dolareaga eta Esparru

Adoberia eta Ondarre

Portale

Almikabidea eta Erregiņazubi

Erribera

Zarragoiti

Kurtzio eta Santa Mariņa

Txibitxiaga

Tala

Sanjuanbidea

Ibarreta eta San Martin

Bilbobidea

Dibio

Aranondo

Artikabidea

Portuburu

Zehaztu gabeak

Arane

Agirre

San Migel

San Andres

Almika

Artika

Demiku

Arranotegi

Maņu

San Pelaio Gibelortzagakoa

Kostaldea

Izaro

Gainak

Sare hidrografikoa

Bakio aldea

auzoka / Hirigunea / Portua, Lamera eta Gaztelu / Gaztelu (parajea)  

Gaztelu   (parajea)

Kokapena: Hiria; V. mapa (D-2)

Ohar ling.: «Islie» izenak artikulua hartzen du. Ik. Hiriguneko Bañera.

Oharrak: Santa Eufemia elizaren atzealdean, Bokale gainean. Izatez, Santa Eufemia eliza dagoen paraje osoari esaten zaio Gaztelu. Portuzarraren hegoaldean, penintsula antzeko tontortxoa da, portua erabat menperatzen duena. Paraje hau XVI. mendetik aurrera, behintzat, Gaztelu ('el Castillo') izenez agertzen da. Beraz, nahiko tradizio zaharrekoa da deitura. Hala ere, ez dago —leku-izenaz gain— leku honetan gazteluren bat izan den berririk.

XVI. mendearen amaierakoa da, Ertzilla dorreaz mintzatzean, Garibayek ematen duen eta Gaztelu aipatzen duen euskarazko kantu baten zatia (Ik. Torrontero) [415].

Lau sarbide daude Gaztelura: mendebaleko sarrera nagusia, Santa Eufemia elizaren iparraldetik abiatzen den kalea; iparraldetik, Portuzarretik Gaztelura igotzen diren Arrizko eskillarak eta Burdinazko eskillarak; eta azkenik, hegoaldetik, Fraillelekutik gora egiten duen kaletxoa. Elizaren atzealdean, Gazteluko erdigunean, plazatxo bat dago, Santa Eufemiako plaza. Eta ekialdeko muturrean, portu gainean, begiraleku bat, Gaztelu. Leku honi, 1897-99an «Mirador o expalanada de Gaztelu» izena ipini zitzaion [416].

Gazteluko gotorlekua

Santa Eufemia elizaren atzealdean, Bokale gainean. Espainiako Historia Akademiak XIX. mendearen hasieran argitaratu zuen Diccionario Histórico-Geógrafico del Pais Vasco-k,  garai hartan, Bermeo aldean zeuden gotorlekuen berri ematen du:

«Para la defensa del puerto hay 3 fortines: el de la colina de S. Eufemia; el de la Atalaya; el de Basterra. Defienden el fondeadero otros 4 fortines: el del Tompon; el de Valdes; el de Machichaco; el de S. Josef (cerca del cabo)» [417]

Iradik ere gauza bera azaltzen du [418].

1681ean, bost kanoi zeuden Gazteluko gotorlekuan:

«(...) en el castillo de Santa Eufemia, 5 piezas y dos sacres montados, aunque sus cureñas debiasn repararse o construirse nuevas. En la muralla del muelle, 2 piezas, una montada y otra en el suelo por carecer de cureña. En la bateria de Landaechu, 2 piezas desmontadas, sus cureñas (en buen estado) se hallaban bajo el tejado. En la Atalaya otras dos, desmontadas tambien. Y se hacia preciso levantar parapetos y proveer a las ultimas cuatro piezas de 110 balas y 5 barriles de polvora, y aumentar la dotacion por tener Bermeo muchos cañones y ser lugar de importancia y consecuencias» [419]

1704an, kanoi bat omen zegoen Gazteluko baterian, urte hartako udal aktak adierazten duenez:

«En el paraxe que llaman de Mendiluz se hallan en dos baterias de 4 piezas (...) dos piezas de fierro colado (...) que se hallan en la batteria de la talaya; (...) Una pieza de bronze (...) que tiene un letrero que dize Don Fernando de Gamboa me hizo hazer en Shalinas (...) la qual dha pieza se halla en la bateria de dha talaya; Dos piezas de fierro (...) y la una tiene mas arriba del foxon una cruz de Borgoña y alado con numeros (...) que ambas se hallan en la vateria que llaman de Talaguchia; e otra pieza en la vateria que llaman del Castillo» [420]

Azkenik, 1824an, haitzetatik Gaztelura kanoi bat eroan zeneko berria dago:

«Coste de la conduccion de un cañon desde las Peñas hasta que se colocó en el Castillo titulado Santa Eufemia» [421]

Ahozkoa:
«Gastelú»025, 052, 053, 151, 154, 155, 156, 157, 165, 166
«Islié»053, 151, 154, 156, 166

Idatzizkoa:
1590-96GazteluaBIBL. CBJ. VHG   338
1637Castillo, elBFA. K.   3541/18   4
1641Castillo, elBFA. N. LbJ   248/173   357
1675Castillo, casa en elBFA. Bust   600/77   49b
1682Castillo, elBUA   AL. 1680-1710   27b
1699Castillo, elBUA   AL. 1680-1710   202b
1702Castillo, elBUA   AL. 1680-1710   275-281b
1704Castillo, casa en elBFA. Bust   180/78
1704Castillo, elBFA. Fg.   373-387b
1711Castillo, casa en elBFA. Bust   600/85   130
1740Castillo, casa en elBEHA   A-72/33
1745-46Castillo, elBFA. Fg.   80
1771Castillo, parage nombrado elBFA. Bust   255/3   9b
1775Castillo, casa delBEHA   A-71/32
1775-1831Castillo, elBUA   915. Hipotecas. 1775   1b, 21b, 74b
1784Castillo, igl. de S. Eufemia delBEHA   9-79/22-1   49b
1788Gastelua, casa deMAHN   C.C.5227/18   57
1796Castillo, elBFA. Fg.   315
1800Castillo, barrio delBFA. Bust   203/25   58
1824Castillo titulado Santa EufemiaBUA   1592. Cuentas   65b
1836Castillo, elBUA   1592. Cuentas   163b
1836Castillo, elBUA   37/3. Gubernativo   63
1841Castillo, elBFA. Bust   712/2   6
1846Castillo de Santa Eufemia, elBEHA   A-758/2-53-0
1879Castillo, plazuela delBUA   970/13. Obras. El Castillo   2
1890-91Santa Eufemia, peñascal deBUA   16/5. Saneam. Arza   138
1895Castillo, actualmente calle de S. EufemiaBAHP.N.BL   7551   1378b
1897Castillo, punto deBAHP.N.BL   8182   19b
1897-99Gaztelu, mirador o explanada deBUA   5bis. Nom. de calles...(1897-98)
1900Castillo, elBUA   16. Saneamiento Arza
1903GazteluBUA   1251/7. Adoqu. de paseo   122
1911Gaztelu, peña deBUA   256/9.  Aguas mol. Ondarra    62
1912Gaztelu, peñón deBUA   1246/14. Rompeolas
1914Gaztelu, zona marítima llamadaBUA   1179/1   45
1970Gaztelu, peñaBUA   Inventario de bienes   4
1973Gastelu, plazuelaBBPlBer
1973-74GazteluBIBL   ErA.EtnB   179
1982GazteluBIBL   ErA.KTop   263
1982Gaztelu, enparantzaBIBL   UB   285
2003Gaztelu kaleaBIBL   BGL

 

Gazteluko gotorlekua

Idatzizkoa:
1681Santa Eufemia, castillo deBIBL   Lbyr-V   507-508
1704Castillo, vateria que llaman  delBUA   AL. 1680-1710   355b
1794Santa Eufemia, castillo deBUA   991/2. Recibos.   96
1802S. Eufemia, fortín de  la colina deBIBL   DccAH/t.1
1820Santa Eufemia, fortín deMAP   BelJBta
1844Santa Eufemia, batería deBIBL   YrJA   71
1895-1903Santa Eufemia, fortin deBIBL   Lbyr-VI   460

__________

[415]   Caro Baroja, Julio (1971); 338.

[416]   BUA. 5bis. Nom. de calles

[417]   Real Academia de la Historia (Espainiakoa) (1802); 1. lib.

[418]   Yradi, Juan Angel de (1844); 71

[419]   Labayru, Estanislao Jaime de (1895-1903), V; 507-508.

[420]   BUA. AL. 1680-1710; 355b.

[421]   BUA. 1592. Cuentas; 65b.

 

Ekintza honek Bizkaiko Foru Aldundiaren
Kultura Sailaren laguntza jaso du